Fotoğraf ve Sanat Üzerine Düşünceler
Gökhan Korkmazgil
Bugün, dünyamız tam anlamıyla görsel bir dünyadır. Yaşamı yazınsal etkinliklerden çok, görsel malzemenin etkilediği bir dünyada yaşıyoruz. Eğitim, kültür-sanat, eğlence, iletişim, bilim, kısacası yaşamın tüm alanlarında görsellik yoğun bir biçimde yer almaktadır. Fotoğraf bu görsel yoğunluğun tam merkezinde yer alır. Fotoğraf olmadan ne gazete ne dergi hayal edemeyiz. Fotoğraf belgedir, kanıttır, bilgidir, mesajdır, anıdır, kimliktir, sanattır. Fotoğrafın dijitalleşmesi ile birlikte yaşamın içine iyice girmesi günümüz dünyasını temelden değiştiren etkenlerden birisi olmuştur. Bu değişen dünyada kendisine daha büyük bir yer bulan fotoğraf daha geniş kitleleri etkilemiş ve toplum yaşamının önemli bir parçası haline gelmiştir. Fotoğrafın kolay çekilebilir hale gelmesi ve paylaşım olanaklarının artması ile fotoğraf çeken insan sayısında da büyük artışlar meydana gelmiş, böyle bir artış makine ve ekipman üretimine de yansımıştır. Bir yandan fotoğrafın baskı yapılmadan ekranlarda dijital olarak paylaşılması, kolay tüketilir bir hale gelmesine yol açarken, bir yandan da baskı yapılan yüzeylerin çok çeşitlenmesi sonucu fotoğraf kendine yeni işlevsel alanlar da bulmuştur.
Fotoğrafın sanat olup olmadığı konusundaki tartışmalar sürüp gidiyor. Fotoğraf sanat mıdır değil midir? Bu soruyu yanıtlamaya kalkışmadan önce fotoğrafın ve sanatın ne olduğunu yanıtlamak gerekmez mi?
Fotoğraf her şeyden önce uluslararası bir dildir. Bir anlatım aracıdır. Kendine has kalıpları olan, duygu ve düşünceleri iletmek için kullanılan bir araçtır. Temel tanım olarak fotoğraf, doğada mevcut, gözle görülebilen ya da görülemeyen somut varlık ve şekilleri, ışık ve bazı kimyasal maddeler yardımıyla ışığa karşı duyarlı hale getirilmiş film, kağıt veya her hangi bir madde üzerine saptayan fiziksel ve kimyasal bir işlemdir.
Sanat ise en genel anlamıyla, yaratıcılığın ve hayalgücünün ifadesi olarak anlaşılır. Tarih boyunca neyin sanat olarak adlandırılacağına dair fikirler sürekli değişmiş, bu geniş anlama zaman içinde değişik kısıtlamalar getirilip yeni tanımlar yaratılmıştır. Sanat, insanlık tarihinin her döneminde var olan bir olgudur. İnsanlığın geçirdiği evrimler yaşama biçimlerini, yaşama bakışlarını, sanat biçimlerini ve sanata bakışlarını değiştirmiş, her dönemde ve her toplumda, sanat farklı görünümlerde ortaya çıkmıştır. Özet olarak sanat belli kalıplar içine konulamayan ve estetik olan insan duygularının dışa vurumudur. Sanatın bu özet tanımı, onun fotoğraf ile ilişkilendirilmesini daha kolay anlaşılır hale getirir.
Fotoğrafın sanatla ilgisinin olmadığını söylemek, fotoğrafın bir düğmeye basit bir dokunuşla çekiliverdiğini zannetmenin ifadesidir. Öte yandan her çektiği fotoğrafı sanat eseri zannetmek, sanatı anlama kapasitesine sahip olmamanın ifadesidir. Çünkü sanatçı, zekası ve sezgileriyle çağının önünde giden insan olduğu için, gerçek sanatın anlayanı azdır. Onu anlamak için çaba gerekir.
Çok bilinen bir örnekle konuyu somutlaştırmak istiyorum: Güzel kadın fotoğrafı sanat değil, kadının güzel fotoğrafı sanattır. Fotoğrafın sanat olup olmadığını tartışmak yerine, fotoğraf ile sanatın kesiştiği harika bir noktanın var olduğunu söylemek daha doğru olacaktır diye düşünüyorum. Bu noktayı saptayan ise, deklanşöre basan insanın dünya görüşü ve esetetik anlayışıdır.
Bugün, dünyamız tam anlamıyla görsel bir dünyadır. Yaşamı yazınsal etkinliklerden çok, görsel malzemenin etkilediği bir dünyada yaşıyoruz. Eğitim, kültür-sanat, eğlence, iletişim, bilim, kısacası yaşamın tüm alanlarında görsellik yoğun bir biçimde yer almaktadır. Fotoğraf bu görsel yoğunluğun tam merkezinde yer alır. Fotoğraf olmadan ne gazete ne dergi hayal edemeyiz. Fotoğraf belgedir, kanıttır, bilgidir, mesajdır, anıdır, kimliktir, sanattır. Fotoğrafın dijitalleşmesi ile birlikte yaşamın içine iyice girmesi günümüz dünyasını temelden değiştiren etkenlerden birisi olmuştur. Bu değişen dünyada kendisine daha büyük bir yer bulan fotoğraf daha geniş kitleleri etkilemiş ve toplum yaşamının önemli bir parçası haline gelmiştir. Fotoğrafın kolay çekilebilir hale gelmesi ve paylaşım olanaklarının artması ile fotoğraf çeken insan sayısında da büyük artışlar meydana gelmiş, böyle bir artış makine ve ekipman üretimine de yansımıştır. Bir yandan fotoğrafın baskı yapılmadan ekranlarda dijital olarak paylaşılması, kolay tüketilir bir hale gelmesine yol açarken, bir yandan da baskı yapılan yüzeylerin çok çeşitlenmesi sonucu fotoğraf kendine yeni işlevsel alanlar da bulmuştur.
Fotoğrafın sanat olup olmadığı konusundaki tartışmalar sürüp gidiyor. Fotoğraf sanat mıdır değil midir? Bu soruyu yanıtlamaya kalkışmadan önce fotoğrafın ve sanatın ne olduğunu yanıtlamak gerekmez mi?
Fotoğraf her şeyden önce uluslararası bir dildir. Bir anlatım aracıdır. Kendine has kalıpları olan, duygu ve düşünceleri iletmek için kullanılan bir araçtır. Temel tanım olarak fotoğraf, doğada mevcut, gözle görülebilen ya da görülemeyen somut varlık ve şekilleri, ışık ve bazı kimyasal maddeler yardımıyla ışığa karşı duyarlı hale getirilmiş film, kağıt veya her hangi bir madde üzerine saptayan fiziksel ve kimyasal bir işlemdir.
Sanat ise en genel anlamıyla, yaratıcılığın ve hayalgücünün ifadesi olarak anlaşılır. Tarih boyunca neyin sanat olarak adlandırılacağına dair fikirler sürekli değişmiş, bu geniş anlama zaman içinde değişik kısıtlamalar getirilip yeni tanımlar yaratılmıştır. Sanat, insanlık tarihinin her döneminde var olan bir olgudur. İnsanlığın geçirdiği evrimler yaşama biçimlerini, yaşama bakışlarını, sanat biçimlerini ve sanata bakışlarını değiştirmiş, her dönemde ve her toplumda, sanat farklı görünümlerde ortaya çıkmıştır. Özet olarak sanat belli kalıplar içine konulamayan ve estetik olan insan duygularının dışa vurumudur. Sanatın bu özet tanımı, onun fotoğraf ile ilişkilendirilmesini daha kolay anlaşılır hale getirir.
Fotoğrafın sanatla ilgisinin olmadığını söylemek, fotoğrafın bir düğmeye basit bir dokunuşla çekiliverdiğini zannetmenin ifadesidir. Öte yandan her çektiği fotoğrafı sanat eseri zannetmek, sanatı anlama kapasitesine sahip olmamanın ifadesidir. Çünkü sanatçı, zekası ve sezgileriyle çağının önünde giden insan olduğu için, gerçek sanatın anlayanı azdır. Onu anlamak için çaba gerekir.
Çok bilinen bir örnekle konuyu somutlaştırmak istiyorum: Güzel kadın fotoğrafı sanat değil, kadının güzel fotoğrafı sanattır. Fotoğrafın sanat olup olmadığını tartışmak yerine, fotoğraf ile sanatın kesiştiği harika bir noktanın var olduğunu söylemek daha doğru olacaktır diye düşünüyorum. Bu noktayı saptayan ise, deklanşöre basan insanın dünya görüşü ve esetetik anlayışıdır.